62 năm trước một lớp thanh niên đầy nhiệt huyết xông lên, hăng hái tham gia cướp chính quyền từ tay phát xít Nhật, thực dân Pháp. Nửa năm sau họ lại có mặt ở các khóa học đầu tiên Trường Thể dục Hồ Chí Minh từ xuân năm 1946. Hơn 6 thập niên sau, tôi tìm gặp được một số trong những cán bộ TDTT lớp đầu tiên ngày ấy…
Lật giở các trang báo đầu năm 1946, thấy từ tháng 2 sau khi có Sắc lệnh 14 thành lập Nha Thể dục trung ương thuộc Bộ Thanh niên, thì Bộ trưởng Dương Đức Hiền đã lo toan phải mở trường để nhanh chóng đào tạo cán bộ cho phong trào. Ngày 27-3 Bác ra Lời kêu gọi tập thể dục, cả nước đã dấy lên cuộc vận động “Khỏe vì nước kiến thiết quốc gia” vô cùng sôi nổi. Giúp việc cho Bộ trưởng Dương Đức Hiền mảng công tác TDTT, có khá đông cán bộ như: Hà Đức Toàn, Nguyễn Huy Khôi, Vũ Quang Tiệp, Mai Duy Dưỡng, Bùi Bá Liêm (Bùi Tử Liêm), Nguyễn Đức Tam…
Trụ sở của Bộ Thanh niên và Thể thao đặt ở 6 và 8 phố Hoàng Diệu. Lớp thanh niên ghi tên trở thành những học viên Trường Thể dục Hồ Chí Minh đầu tiên có khá đông. Khóa I học và tập luyện tại Khu Học xá (Trường Đại học Bách khoa Hà Nội ngày nay). Khóa II khai giảng vào hạ tuần tháng 3-1946 thì chuyển về trường học đường Parreau (phố Hoàng Hoa Thám, khu vực bệnh viện A ngày nay), ngày ngày ra tập trên sân Quần Ngựa. Buổi khai giảng Bác và nhiều đồng chí lãnh đạo đến dự, cổ vũ động viên các học viên. Lễ bế giảng có đồng diễn thể dục, võ thuật, bắn súng đạn thật, ném lựu đạn. Đại tướng Võ Nguyên Giáp ra tận xạ trường ở bên sông Đáy thuộc tỉnh Hà Đông dự và rất khen ngợi các học viên với kết quả học tập khá cao. Sau ngày toàn quốc kháng chiến, Trường Thể dục Hồ Chí Minh theo Bộ Thanh niên tản cư lên Phú Thọ rồi lên ATK Việt Bắc. Cuối năm 1947, cán bộ bộ khung của trường, người chuyển lên tham gia giảng dạy tại Trường Lục quân ở Bắc Cạn, số đông khác được phiên chế về các đơn vị chiến đấu, Khu đoàn Việt Bắc, Liên khu III, Liên khu IV…
Ngày 19-12 năm vừa rồi, gần 20 cụ ông, cụ bà nguyên là học viên các Khóa học đầu tiên Trường Thể dục Hồ Chí Minh đã tổ chức họp mặt. Các cụ tề tựu về một điểm tại Liên khu I quận Hoàn Kiếm (Hà Nội) ôn chuyện “buổi đầu làm công tác thể dục thể thao” xây dựng một nền TDTT mới với mục tiêu “Dân cường thì nước thịnh” theo lời kêu gọi của Bác. Những gương mặt quen thuộc của hoạt động TDTT Hà Nội 50 năm qua: Nguyễn Quang Ngọc, Nguyễn Hữu Mão, Nguyễn Thị Loan, Nguyễn Văn Phương, Bùi Hợi, rồi các ông Phúc, Hiển “kều”, Hiển “lùn Chu Văn An”… Tại cuộc họp mặt có một không hai này, các cụ nhắc đến tên tuổi những cán bộ TDTT ở Phòng Huấn luyện (Giáo vụ) của Trường nay đã khuất như: Vũ Quang Tiệp, Nguyễn Huy Khôi, Vương Bích Vượng, Hà Đức Toàn…
Mỗi người là một nhân chứng, một pho sử sống về hoạt động TDTT hồi đầu của nước Việt Nam mới. Sau hòa bình năm 1954 trở lại thủ đô, các ông Thái Hy, Nguyễn Quang Ngọc, Mai Duy Dưỡng là 3 trong những người đầu tiên được cử thành lập Ban TDTT Hà Nội. Vương Bích Vượng, Vũ Quang Tiệp, Trần Thị Kim Duyên là 3 trong 6 người được Bác và Chính phủ cử sang các nước XHCN Đông Âu học tập, nghiên cứu cách thức tổ chức bộ máy cơ quan TDTT để năm 1956 thành lập Ban TDTT trung ương. Một số khác trở thành cán bộ TDTT ở các khu (quận ngày nay) như Nguyễn Văn Phương về Hoàn Kiếm, Nguyễn Hữu Mão về Ba Đình, Bùi Hợi làm cán bộ TDTT Công an Hà Nội. Bùi Tử Liêm về Ban TDTT trung ương phụ trách bộ môn điền kinh; Vũ Quang Tiệp phụ trách bộ môn Y học TDTT Ban TDTT trung ương.
Trong số những cán bộ TDTT ngày ấy, có ông Nguyễn Quang Ngọc, Thái Hy luôn gắn với một số sự kiện của những ngày trứng nước nghìn cân treo sợi tóc. Sáng ngày 19/8/1945 hai ông đứng trong đội ngũ những người tham gia biểu tình ở Quảng trường Nhà hát lớn. Khi Việt Minh biến cuộc mít tinh thành cuộc biểu tình cướp chính quyền, thì ông Thái Hy theo một mũi tiến công vào Sở An binh (40 Hàng Bài ngày nay), ông Quang Ngọc theo mũi biểu tình tràn vào Phủ Khâm sai, đã nhanh chóng bất chấp nguy hiểm, trèo qua hàng rào sắt có lính trang bị súng bảo vệ sẵn sàng nhả đạn vào bất cứ ai. Quang Ngọc, chàng trai 20 tuổi được đồng đội ủy thác mang cờ lên tầng 2 trèo qua ban công ra chỗ có cột cờ giựt phéng lá cờ của chính quyền bù nhìn, treo lá cờ đỏ sao vàng lên giữa tiếng hoan hô vang trời “Việt Nam muôn năm”, “Hoan hô Việt Minh”… Sáng 2-9, đội Thanh niên tiền phong của ông lại được nhận một vinh dự nữa: Bảo vệ lễ đài đọc Tuyên ngôn Độc lập của Chính phủ lâm thời do Bác Hồ đứng đầu.
Sang tuần sau, Nguyễn Quang Ngọc có tên trong 32 thanh niên Hà Nội trong đoàn quân Nam tiến vào chiến đấu bảo vệ Sài Gòn, chống giặc Pháp đánh chiếm vùng Xuân Lộc, Nam Trung Bộ, Nam Tây Nguyên, thị xã Buôn Ma Thuột. Từ mặt trận Nam tiến trở ra Hà Nội, Nguyễn Quang Ngọc được cử vào học Khóa 2 Trường Thể dục Hồ Chí Minh. Khi kháng chiến vào giai đoạn phản công, ông Ngọc cùng Vương Bích Vượng được cử sang bộ khung Đội Thanh niên xung phong trung ương để phục vụ các chiến dịch lớn: Biên giới (1950), Tây Bắc (1951), Hòa Bình (1952), Điện Biên Phủ (1953-1954). Hòa bình, tháng 10-1954 Nguyễn Quang Ngọc là một trong những cán bộ thanh niên về cơ quan Thành Đoàn Hà Nội rồi được điều sang lập cơ quan Ban TDTT Thủ đô từ năm 1956.
Vào những năm 60 của thế kỷ trước, Ban TDTT Hà Nội tập trung đến gần 10 người nguyên là những học viên khóa Thể dục hồi đầu năm 1946. Nguyễn Quang Ngọc được cử phụ trách Phòng Thể thao nhân dân (TDTT quần chúng ngày nay) cùng ông Lý Ngọc Sơn cũng là cựu VĐV bóng bàn Đông Dương và lớp cán bộ TDTT đầu tiên. Đến thập niên 70, Nguyễn Quang Ngọc chuyển sang Sở Giáo dục Hà Nội làm Trưởng phòng Giáo dục thể chất rồi Trưởng phòng Giáo dục thể chất Trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội cho đến ngày nghỉ hưu đầu thập niên 90.
Mấy năm gần đây ông Ngọc không còn ở khu tập thể của Sở TDTT Hà Nội bên đầu dốc Yên Phụ nữa, mà về khu Thành Công ở với cô con gái cả. Ít lâu sau cậu con út tên Tuấn là Trung tá bộ đội Không quân được phân xuất đất ở Cầu Giấy, ông bà Ngọc lại về đây nghỉ dưỡng già cùng con cháu. Thế mà lại một lần nữa ông già Nguyễn Quang Ngọc đã ngoại 80 tuổi lại chuyển cư thêm lần nữa, lên chung cư Mễ Trì Hạ. Trong một căn phòng nhỏ trên tầng 9 ngôi nhà mới, ông ôn chuyện những ngày học Trường Thể dục Hồ Chí Minh, ngày đi Nam tiến gian khổ vất vả, ngày lên tản cư ở Phú Thọ, Việt Bắc, những ngày trong lực lượng TNXP trung ương từng được Bác Hồ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đón tiếp hỏi chuyện… ngỡ như mới hôm qua.
60 năm lớp cán bộ TDTT đầu tiên như ông Ngọc, ông Vượng, ông Thái Hy, ông Bùi Tử Liêm, ông Huy khôi, ông Mão, bà Loan… là những người đặt những viên gạch đầu tiên xây lên ngôi nhà TDTT nước nhà, của Thủ đô Hà Nội buổi đầu thật gian nan nhưng cũng vẻ vang, rất đáng tự hào.
Trương Xuân Hùng