Nước không thể thiếu được cho sức khỏe và thành tích của một vận động viên. Các vận động viên cần phải uống nhiều nước hơn là theo cơn khát nếu họ muốn lập thành tích với tất cả sức lực của mình. Khi một vận động viên bị mất trên 2% cân nặng của mình do bị mất nước thì thành tích sẽ bị giảm sút.
Trong thời gian thi đấu và trong những đợt tập luyện, các vận động viên rất dễ dàng bị mất trên 2% cân nặng do ra mồ hôi. 2% cân nặng của một vận động viên 60 kg chỉ là 1,2 kg. Trong khi đó, nhiều vận động viên còn ra mồ hôi hơn thế nữa trong một buổi luyện tập thông thường. Do đó việc hiểu về đồ uống thể thao nói chung và nước nói riêng có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao thành tích của các VĐV.
Đồ uống thể thao được chế biến nhằm cung cấp một lượng cân bằng carbohydrate và chất lỏng, cho phép bù đắp lượng lượng nước đã mất (hay còn gọi là bù nước), đồng thời cũng nạp nhiên liệu cho cơ thể vận động viên trong quá trình tập luyện, thi đấu. Theo quan điểm của nhiều chuyên gia khác nhau, phạm vi thành phần cung cấp nhanh chóng chất lỏng và tối đa hóa khả năng dung nạp của dạ dày, tạo cảm giác ngon miệng là 4 - 8% (4 - 8 g / 100 ml) carbohydrate và 23 - 69 mg / 100 ml (10 - 30 mmol / lit) natri. Chủng loại và số lượng carbohydrates cung cấp trong nước uống thể thao thay đổi tùy khuyến cáo của Bác sỹ và nhà sản xuất, dựa trên cơ sở tính toán các yếu tố như hương vị, độ thẩm thấu (nồng độ của các thành phần riêng lẻ) và sự dung nạp của ruột.
Một số thức uống mới chứa "nhiều carbohydrate vận chuyển" - một sự pha trộn của các carbohydrate như glucose và fructose được hấp thu từ ruột qua các phân tử vận chuyển khác nhau. Mục đích của những công thức pha trộn đó là để vượt qua giới hạn thông thường về sự hấp thu các loại đường cơ bản- glucose ở đường ruột- thường là khoảng 60 g/h.
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi carbohydrate được tiêu thụ ở mức cao (> 60 g/h) trong vận động để đáp ứng những đòi hỏi mới đối với các cuộc thi đấu căng thẳng kéo dài thì các loại đồ uống này sẽ có hiệu quả hơn so với các sản phẩm cơ bản- glucose trong việc duy trì trạng thái thuận lợi cho quá trình tiêu hóa, thúc đẩy quá trình oxy hóa đường trong cơ bắp và tăng thành tích thi đấu.
Thành phần điện giải của các đồ uống thể thao, đặc biệt là natri (sodium), giúp cơ thể tránh được những cơn khát. Nồng độ natri vào khoảng 10-25 mmol/lít làm tăng cảm giác ngon miệng và hấp thu tốt lượng nước uống trong quá trình vận động.
So với các loại nước uống thông thường, các đồ uống thể thao cần phải có nồng độ sodium cao hơn để khôi phục lại sự cân bằng nước và giảm thiểu sự rối loạn bài tiết nước tiểu trong một số tình trạng mất nước gia tăng từ mức vừa phải đến mức nghiêm trọng. Lượng sodium cao hơn này cũng có thể cần đến để thay thế lượng muối bị mất đi qua đường mồ hôi khi tập luyện trong những tình huống ra nhiều mồ hôi (ví dụ những người có cơ địa mồ hôi muối, tập luyện hoặc thi đấu kéo dài).
Các chất điện giải khác (ví dụ như magiê, kali và canxi) có thể được đưa vào các đồ uống thể thao. Bằng chứng hiện tại cho thấy rằng số lượng đáng kể chất magiê không bị mất khi tập luyện nên khó có khả năng bổ sung magiê sẽ tăng cường sự hấp thu nước hoặc làm giảm hiện tượng bị chuột rút.
Protein hoặc axit amin (2% hoặc 2 g/ 00 ml) có thể được tìm thấy trong một số ít loại đồ uống thể thao đang được bán trên thị trường. Một số nghiên cứu cho thấy, các đồ uống thể thao cung cấp protein/axit amin có tác dụng vượt trội so với các đồ uống carbohydrate - điện giải trong việc nâng cao thành tích hoặc rút ngắn quá trình phục hồi trong các tình huống tập luyện cụ thể (ví dụ như tập luyện kéo dài). Các lý lẽ được đưa ra đều ủng hộ mạnh mẽ việc sử dụng protein trong quá trình hồi phục sau tập luyện và có thể đạt được điều này bằng hàng loạt các sản phẩm thể thao và thức ăn hàng ngày chứ không phải là các đồ uống thể thao.
Lợi ích của việc sử dụng protein trong quá trình tập luyện xét về mặt thành tích tập luyện là vấn đề còn nhiều tranh cãi. Qua phân tích - tổng hợp các tài liệu cho thấy một xu hướng thiên về phương pháp luận tồn tại dựa trên kết quả nghiên cứu cho rằng khả năng sinh công đều có thể là do ảnh hưởng chung của việc hấp thụ nguồn năng lượng bổ sung chứ không hẳn là lợi ích duy nhất của protein. Các nghiên cứu sâu hơn đã xác nhận điều này, song cũng đã tính đến ảnh hưởng của các axit amin/protein đến hương vị của đồ uống.
Hương vị và nhiệt độ của nước uống thể thao cũng là những yếu tố quan trọng trong việc đáp ứng các mục tiêu hydrat hóa. Nghiên cứu cho thấy rằng, cho các vận động viên uống các loại đồ uống thể thao có hương vị trong điều kiện mất nhiều mồ hôi là thích hợp hơn so với uống nước bình thường (Minehan, 2002; Maughan và cộng sự, 1993). Uống nước mát, nói chung, sẽ tạo cảm giác ngon miệng hơn cho các vận động viên khi họ đang luyện tập trong điều kiện thời tiết nắng nóng hoặc đã trở nên nóng do tăng thân nhiệt khi thực hiện các bài tập với cường độ cao.
Các loại đồ uống thể thao được chế biến ở dạng sánh (các loại chè lạnh) để sử dụng trước và sau khi tập luyện là rất thích hợp với mục đích "làm mát", tạo cảm giác thoải mái và điều hòa thân nhiệt khi tập luyện, thi đấu trong môi trường nắng nóng.
Chức năng miễn dịch được tăng cường khi sử dụng liệu pháp carbohydrate thay thế trong quá trình tập luyện kéo dài; điều này đã được Gleeson (2004) chứng minh.
Trên thị trường hiện sẵn có các loại sản phẩm dưới dạng nước uống và dạng bột với một loạt các hương vị khác nhau tùy theo hàm lượng carbohydrate (CHO) và các chất điện giải cũng như các thành phần bổ sung khác. Có thể kể đến như: Gatorade, Gatorade sức bền, Powerade đẳng trương, High 5 EnergySource, High 5 EnergySource Plus, SiS Go Electrolyte Sports Fuel, Musashi điện giải Thay thế…
Các loại đồ uống thể thao cung cấp sự lựa chọn thuận tiện cho việc thực hiện đồng thời các yêu cầu bổ sung nhiên liệu, nước và các chất điện giải trước, trong và sau khi tập luyện.
Sử dụng trước khi tập luyện, thi đấu: có thể đưa vào thực đơn của bữa ăn trước khi tập luyện hoặc uống ngay lập tức trước khi tập luyện, thi đấu để tăng cường trạng thái trao đổi nước và nạp năng lượng. Sử dụng trước khi tập luyện, thi đấu cũng có thể là để làm mát cho việc tập luyện trong môi trường nắng nóng.
Sử dụng sau khi tập luyện: có thể đưa vào khẩu phần ăn nhẹ hoặc bữa ăn hồi phục sau tập luyện, thi đấu để hỗ trợ cho việc bù nước.
Cũng có thể để tiếp năng lượng, nhưng cũng cần phải tính đến việc sử dụng các loại thực phẩm/sản phẩm thể thao khác nhằm đáp ứng nhu cầu hồi phục tổng thể.
Sử dụng trong khi tập luyện, thi đấu: vai trò quan trọng đối với nước uống thể thao là thúc đẩy quá trình hydrat hóa và nạp thêm năng lượng trong tập luyện, thi đấu.
Hydrat hóa (hấp thu nước): thúc đẩy việc chủ động uống và giữ nước để hỗ trợ các vận động viên thực hiện chính xác phác đồ bổ sung nước, duy trì sự thiếu hụt nước phát sinh trong quá trình tập luyện ở mức chấp nhận được.
Nạp năng lượng: cung cấp một lượng carbohydrate dễ tiêu để bổ sung nguồn nhiên liệu cho các cơ bắp theo yêu cầu của từng hoạt động thể thao. Các hướng dẫn mới nhất về lượng carbohydrate sử dụng trong thể thao với các mục đích khác nhau căn cứ theo thời gian và cường độ tập luyện, thi đấu được tình bày tại bảng 2.
Cảm nhận từ miệng: sự tiếp xúc của các thụ thể trong khoang miệng với carbohydrate tạo ra một phản ứng thuận lợi trong não và hệ thống thần kinh trung ương, làm giảm bớt cảm giác gắng sức và cải thiện nhịp độ vận động.
Các vận động viên cần tính toán kỹ các mục tiêu về thể lực và các mục tiêu về dinh dưỡng tổng thể của mình khi quyết định sử dụng đồ uống thể thao. Nên thực hiện theo chế độ của Bác sỹ chuyên môn và chuyên gia dinh dưỡng. Trong trường hợp vận động viên phải hạn chế trong ngắn hạn hay dài hạn về năng lượng theo chế độ ăn kiêng thì việc sử dụng quá mức các loại nước tăng lực như đồ uống thể thao có thể phát sinh những rối loạn về cân bằng năng lượng và tỷ trọng dinh dưỡng tổng thể của chế độ ăn uống.
Không cần thiết phải sử dụng đồ uống thể thao trong mỗi buổi tập. Trong thực tế, chương trình huấn luyện tối ưu có thể có các thời kỳ tập luyện dưới điều kiện lượng "carbohydrate sẵn có thấp" (tức là buổi tập được thực hiện với lượng dự trữ glycogen trong cơ bắp thấp hoặc sau khi nhịn ăn qua đêm). Biện pháp này có thể làm tăng một số phản ứng thích nghi quan trọng đối với khả năng vận động. Do đó, một số trường hợp, vận động viên có thể chủ tâm không chọn dùng đồ uống thể thao trong buổi tập hoặc trong phần đầu của buổi tập.
Đồ uống thể thao nên được pha chế theo hướng dẫn của nhà sản xuất (hoặc sự tư vấn của chuyên khoa dinh dưỡng thể thao) để đảm bảo cho việc thực hiện đúng mục tiêu đáp ứng một cách tối ưu các nhu cầu về nước, carbohydrate và đảm bảo cho quá trình tiêu hóa.
N.Giang