Tốc độ thi đấu trong bóng đá hiện đại không ngừng tăng nhanh, việc kiểm soát thời gian và làm chủ không gian trong thi đấu liên tục thay đổi, yêu cầu VĐV phải hoàn thành khối lượng lớn động tác kỹ thuật trong những tình huống khác nhau, do vậy vai trò của tố chất tốc độ đang ngày càng được khẳng định.
Cuộc cách mạng bóng đá cần thiết liên quan mật thiết đến 3 yếu tố: tốc độ, không gian, cường độ thể chất và kỹ thuật. Tầm quan trọng của tốc độ trong việc chuyển tiếp tấn công và phòng ngự đã từng được nhà cầm quân José Mourinho phát biểu: “Việc chuyển tiếp nhanh chóng là yếu tố quan trọng nhất – tái cấu trúc nhanh chóng để bảo vệ hoặc khai thác tốc độ đối thủ khi cầu thủ giành được bóng”... Bất luận là thành công trong di chuyển, dẫn bóng, chuyền bóng, tranh cướp bóng hay sút bóng, tất cả đều phụ thuộc bởi tốc độ hoàn thành động tác của đối thủ. Chỉ khi trang bị được một tố chất tốc độ, thì chúng ta mới có thể giành được thế chủ động cả về không gian lẫn thời gian.
Tốc độ phản ứng có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với các VĐV bóng đá khi phải đưa ra những phản ứng nhanh chóng dưới môi trường kích thích bên ngoài. Nhiều nghiên cứu phát hiện, kích thích về thị giác của VĐV bóng đá nhanh hơn so với người thường, và ngang bằng so với thời gian phản ứng của VĐV điền kinh.
Không có sai lệch rõ rệt giữa cầu thủ chính thức, dự bị và thủ môn. Đối với các phản ứng đơn giản của cơ thể, thì cũng không có sự khác biệt nào giữa cầu thủ chính thức và dự bị, nhưng phản ứng toàn cơ thể của các cầu thủ chính là thủ môn.
Tốc độ động tác
Cơ sở sinh lý của tốc độ động tác quyết định bởi loạt sợi cơ, độ lớn của cơ,
tính hứng phấn của sợi cơ và trình độ củng cố của phản ứng điều kiện (độ thành
thục). Kết quả nghiên cứu về tần suất bước chạy của những người tham gia tập
luyện và chưa từng tham gia tập luyện môn đá bóng lứa tuổi 10-19 của một giáo sư
thuộc học viện thể thao Liên Bang Đức đã chỉ rõ: tần số động tác có mối tương
quan với tính khéo léo (tố chất linh hoạt). Mối quan hệ giữa tốc độ đông tác và kỹ
thuật hết sức chặt chẽ, các nghiên cứu về phương diện này trong huấn luyện thể lực luôn bị thiếu hụt.
Tốc độ di chuyển
Cơ sở quan trọng của tốc độ di chuyển là tính linh hoạt của quá trình truyền
thần kinh, loại cơ, độ lớn sức mạnh cơ và tính hài hòa của hệ thần kinh trung ương. Tốc độ di chuyển lại được phân thành tốc độ xuất phát, tốc độ tối đa (tốc độ lớn nhất đạt được sau khi chạy đà) và sức bền tốc độ (khả năng duy trì tốc độ chạy nhanh nhất). Khả năng tăng tốc khi xuất phát đối với VĐV bóng đá rất quan trọng vì đây là hoạt động mà các VĐV thường sử dụng khi muốn khống chế hoặc ngăn cản đối phương khống chế bóng. Các tổ hợp tốc độ với cự li ngắn thường xuất hiện khá nhiều trong thi đấu bóng đá, do vậy, tốc độ tối đa và sức bền tốc độ cũng là những nhân tố khá quan trọng
Tốc độ xuất phát
Xét theo đặc điểm môn bóng đá, thì tốc độ xuất phát của VĐV bóng đá có ý
nghĩa rất quan trọng trong thi đấu. Chúng ta thường sử dụng các test chạy cự ly ngắn để kiểm tra tốc độ xuất phát. Thành tích kiểm tra tốc độ chạy 30m của đội tuyển quốc gia Đức là 3.98 ± 0.10s, (thành tích tốt nhất là 3.79s), 5m là 0,96 ± 0,03s, 10m là 1,65 ± 0.05s. Tốc độ xuất phát và vị trí thi đấu trên sân có mối tương quan rất chặt chẽ, bất luận là từ khả năng tăng tốc khi xuất phát tại chỗ hay khả năng tốc độ tối đa, thì năng lực tốc độ của tiền đạo vẫn được xếp ở vị trí số 1, tiếp đến là hậu vệ và các vị trí trung tâm, kém nhất là thủ môn. Do điều kiện hay nhận thức còn hạn chế, nên Trung Quốc thường không tiến hành các test kiểm tra riêng đối với tốc độ tối đa. Tốc độ xuất phát phụ thuộc rất nhiều vào tính mẫn cảm của lứa tuổi. Kết quả kiểm tra của Đức cho thấy, tăng tốc khi xuất phát tùy vào độ tuổi mà có xu hướng phát triển khác nhau. Tăng dần từ thiếu niên cho đến 18 tuổi, và có xu hướng giảm dần sau trưởng thành.
Tóm lại, khả năng tốc độ xuất phát của VĐV bóng đá thường được đánh giá
thông qua thành tích các test chạy 10m, 20m, 30m hoặc 50m. Trong đó, test chạy 30m được sử dụng phổ biến nhất, cho dù cự ly chạy rất ngắn nhưng nội dung kiểm tra này vẫn nói lên được sự khác biệt rõ rệt giữa các cầu thủ với nhau về các phương diện như đẳng cấp VĐV, độ tuổi và vị trí thi đấu.
Đối với môn bóng đá, tốc độ phản ứng và tốc độ xuất phát chiếm vị trí quan
trọng trong tố chất tốc độ. Các cự li ngắn từ 5-30m xuất hiện rất nhiều trong trận đấu bóng đá, mối tương quan giữa tốc độ phản ứng, tốc độ xuất phát và tốc độ tối đa là một trong nhứng đề tài đáng được quan tâm nhất. Mặc dù nghiên cứu này không tiến hành so sánh giữa các VĐV có cùng độ tuổi nhưng trình độ khác nhau cũng đã phần nào chứng minh được tầm quan trọng của tốc độ tối đa đối với trình độ của các cầu thủ. Vì vậy, vai trò của tốc độ tối đa trong tố chất tốc độ đối với môn bóng đá có thể còn lớn hơn so với chúng ta nghĩ. Do đó, khi tiến hành khảo sát khả năng tốc độ di chuyển, chúng ta nên xem xét đến cả tốc độ tối đa lẫn tăng tốc, chứ không chỉ phiến diện nhấn mạnh ở tốc độ xuất phát.
Tầm quan trọng của tốc độ phản ứng, tốc độ động tác và tốc độ di chuyển
trong bóng đá đương nhiên là điều không thể phủ nhận, qua thực tế trong các trận đấu bóng đá luôn đòi hỏi VĐV phải trang bị cho mình tốc độ xuất phát nhanh, phản ứng nhạy bén cùng với tần số động tác nhanh. Đây cũng chính là nét đặc sắc về trình độ của bóng đá hiện đại. VĐV đẳng cấp cao không phải chỉ di chuyển tại chỗ, mà phần nhiều là các tình huống tăng tốc tại ¼ thời điểm tốc độ ban đầu, đây cũng chính là 1 kiểu “ý thức bóng đá” của các VĐV đẳng cấp cao. Sức bền tốc độ yếm khí lactic là yếu tố tối thiểu cần có của một VĐV bóng đá, nó được sử dụng chủ yếu trong các trường hợp thực hiện liên tục các động tác rút đích và lặp lại với cường độ cao. Xác định loại hình thần kinh – cơ bắp của VĐV để mục đích của huấn luyện đạt hiệu quả cao nhất, phát huy một cách ổn định tần số động tác. Đánh giá và khai thác cao độ đối với tố chất tốc độ đóng vai trò quyết định trong công tác huấn luyện môn bóng đá, huấn luyện tố chất này tốt hay xấu sẽ trực tiếp ảnh hưởng đến con đường sự nghiệp thể thao của mỗi VĐV.

N.Giang